Oliwka, pelham, munsztuk… czyli kilka słów o wędzidłach

Wędzidło pełni ważną rolę w klasycznej sztuce jeździeckiej. Od wieków stosowano najróżniejsze – od zwykłych metalowych prętów używanych w starożytności do wielokrążków, podwójnie łamanych wędzideł i wielu innych, których używamy do dzisiaj. Wszystkie wędzidła miały i dalej mają wspólny cel: zapewnić jeźdźcowi możliwość kierowania wierzchowcem. 

Ciężko sobie wyobrazić jazdę na koniu bez kierownicy, jaką są wodze. Oczywiście znajdą się tacy, którym wodze są zupełnie zbędne i najchętniej mogliby jeździć w ogóle bez ogłowia i siodła (mam na myśli doświadczonych jeźdźców lub tzw. naturalsów). No, ale powracając do klasycznej sztuki jeździectwa musimy przyznać, że kiełzno jest niezbędne. Jak tu dobrać właściwe i jak nie zrobić nim krzywdy koniowi?

Do czego służy wędzidło, a do czego nie służy?

Wędzidło działa na język, bezzębną część żuchwy konia, a także na podniebienie i kąciki pyska. Wkładane jest koniowi do pyska i pełni funkcję sterowania – przez stosowanie różnego rodzaju nacisku na pysk konia jeździec może pokazywać koniowi w którym kierunku ma iść. Więc prościej – zapewnia człowiekowi kontakt z koniem. Wędzidło można używać TYLKO do kierowania i kontroli nad koniem. Nie wolno używać kiełzna do: poskramiania konia, ustawiania jego głowy, hamowania go.

Dobranie właściwego wędzidła

Właściwie dobrane wędzidło powinno spełniać wymagania i jeźdźca, i konia. Mianowicie powinno być sprawdzone pod kątem siły oddziaływania, poziomu wyszkolenia konia, rozmiaru i – co najważniejsze – doświadczenia jeźdźca. Niedoświadczony jeździec jeżdżący konia ostrym kiełznem może wyrządzić koniowi w ten sposób ogromną krzywdę i to wcale nie przesada. Koń zacznie walczyć z kiełznem, a gdy jeździec nie będzie mógł go już opanować, sięgnie po kolejne, tym razem ostrzejsze wędzidło. Wpadamy w błędne koło, z którego koń już może nie wyjść bez szwanku. Dlatego uważajmy na swoje ręce, bo nawet nie zdajemy sobie sprawy z tego, jak wrażliwy jest koński pysk! 

Prawidłowo dopasowane wędzidło nie wystaje żadnym końcem poza kąciki pyska. Jego długość musi odpowiadać szerokości pyska konia. Za krótkie wędzidło mocno uciska kąciki pyska, a za długie za bardzo się w nim przemieszcza. Wędzidło nie może też wisieć na paskach policzkowych ani nadmiernie marszczyć kącików pyska.

Pamiętaj! Im cieńsze wędzidło, tym jest ostrzejsze! 

Przy doborze wędzidła musimy też zwrócić uwagę na poziom wyszkolenia konia. Jeśli koń jest młody i niedoświadczony, to nie dajemy mu na „Dzień Dobry” najostrzejszego kiełzna, jakie mamy, żeby go poskromić. Staramy się go na początek przyzwyczaić do bardzo łagodnego wędzidła. Ostre wędzidła można stosować TYLKO u doświadczonych i wyszkolonych koni, aby móc stosować jeszcze subtelniejsze pomoce, których nie da się wykonać w ten sam sposób łagodnym wędzidłem. Jeśli koń nie toleruje ostrzejszego wędzidła, przechodzimy na łagodniejsze.

Chcesz zmienić wędzidło na ostrzejsze? Zastanów się:

Jeśli uważasz, że potrzebujesz ostrzejszego wędzidła, nie sięgaj po nie. Jeśli zaś myślisz, że go wcale nie potrzebujesz, możesz je użyć.

Jeśli twój koń nie akceptuje żadnego wędzidła, wina może leżeć po stronie jeźdźca. Mimowolnie może utrzymywać równowagę na wodzach lub szarpać za nie, na co koń odpowiada buntem. Jeśli mamy do czynienia z młodym koniem, problemem mogą być tzw. „wilcze zęby”. Przeszkadzają one prawidłowej pracy wędzidła w pysku konia i przy nacisku kiełzna powodują ból. Rozwiązaniem jest usunięcie wilczych zębów przez weterynarza dentystę.

Rodzaje wędzideł

WĘDZIDŁO POJEDYNCZO ŁAMANE

To jedno z najpopularniejszych wędzideł, najczęściej wykorzystywane do jazdy. Działa na język i dolną krawędź żuchwy, naciska na podniebienie konia, oraz zaciska się na żuchwie. Jest to niewątpliwie wada tego wędzidła. Niestety, to wędzidło prowokuje także do otwierania pyska. Aby zapobiec całkowitemu złożeniu się wędzidła wewnątrz pyska (przez co boleśnie dźga podniebienie) można wymienić je na wędzidło pojedynczo łamane z blokadą, która temu zapobiega.

WĘDZIDŁO PODWÓJNIE ŁAMANE

Jest jednym z najłagodniejszych wędzideł. Dopasowuje się do pyska konia i nie ma możliwości całkowitego złożenia się jak w przypadku pojedynczo łamanego. Konie łatwo je akceptują.

WĘDZIDŁO OLIWKOWE

To odmiana wędzidła pojedynczo lub podwójnie łamanego. Od zwykłego pojedynczo lub podwójnie łamanego wędzidła różni się sposobem połączenia z kółkami do których przypinane są wodze. Oliwka leży stabilniej w pysku konia i nie przyszczypuje kącików dzięki czemu jest idealna dla wrażliwych koni.

WĘDZIDŁO PROSTE

Inaczej niełamane. Wędzidła tego typu nie mogą się składać, a więc nie mogą też dopasować się do kształtu pyska. Przez to również przechylają się na jedną stronę przy mocniejszym działaniu jednej wodzy, dlatego może z nich korzystać tylko doświadczony jeździec. Naciska na cały język i krawędzie żuchwy.

WĘDZIDŁO GUMOWE

Jest to chyba najłagodniejsze wędzidło, niestety jego dużą wadą jest bardzo słabe działanie. Dlatego też niewiele osób używa tego wędzidła.

WĘDZIDŁO SKÓRZANE

To wędzidło, dobrze się układa w pysku konia i jest bardzo delikatne, jednak wymaga odpowiedniego dbania o nie. Przed jazdą należy je zamoczyć w wodzie. Może być wędzidłem ogłowiowym i bezogłowiowym, jedynie z trzymającym je podbródkiem i przypiętymi wodzami.

WĘDZIDŁO POLICZKOWE

Zapobiega przesuwaniu się wędzidła w pysku konia, dzięki czemu stabilniej leży. Wędzidło policzkowe (wąsate), może być pojedynczo lub podwójnie łamane, pomaga koniom, które mają problemy w zakrętach, ponieważ wzmacnia boczne działanie poprzez większy nacisk. Stosowane jest najczęściej u koni skokowych, u których potrzebne są szybkie i ostre zakręty na parkurze. Jak widać na rysunku poniżej, posiada charakterystyczne „wąsy” po obu stronach wędzidła.Są różne odmiany wędzidła policzkowego, np. występuje wędzidło z półwąsami, które mogą być skierowane ku górze lub ku dole. Jeszcze inne wędzidło policzkowe występuje z paskami.

WĘDZIDŁO OBROTOWE

Mają ścięgierz, który występuje w różnych kształtach. W połowie długości wędzidła, znajduje się przegub, który sprawia że sam się obraca. Uwaga! Takie wędzidło może używać jedynie doświadczony jeździec, gdyż niewłaściwie użyte, może uciskać pysk konia w mocny sposób.

WIELOKRĄŻEK

Zwany także wędzidłem Pessoa. Wzmacnia działanie zwykłego wędzidła poprzez dodatkowe kółka u spodu pierścieni. Umożliwia dopięcie dodatkowej wodzy. Im niżej przypięte są do kółek wodze, tym mocniejsze jest jej działanie i tym mocniej działa na pysk i potylicę konia.

WĘDZIDŁO SKOKOWE

Są dwie wersje tego wędzidła, wędzidłowe i munsztukowe. Wędzidło skokowe (zwane też hiszpańskim), wywiera dodatkowy nacisk na kąty pyska i potylicę. Dodatkowo, jego działanie jest jeszcze bardziej wzmocnione dzięki łańcuszkowi, który uciska od spodu żuchwę. Należy do wędzideł ostrych.

WĘDZIDŁO ROLKOWE

Ma luźno obracające się rolki, na przemian stalowe i mosiężne. Dzięki temu wędzidłu, konie zaczynają żuć, a jednocześnie wędzidło zapobiega przekładaniu języka i wystawianiu go.

PELHAM

Jest czymś pomiędzy zwykłym wędzidłem a munsztukiem – ostrzejsze od wędzidła zwykłego, ale łagodniejsze od munsztuka. Pelham to zwykłe lub łamane wędzidło z czankami i łańcuszkiem, które działają jak dźwignia. Ma też małe kółeczko na czankach umożliwiające przypięcie skórzanego łącznika. Umożliwia on połączenie kółek do jednej wodzy. Można też jeździć z dwoma wodzami, co pozwala nam działać osobno wodzą wędzidłową i czankami. Pelham to kiełzno specjalne, którego mogą używać tylko i wyłącznie doświadczeni jeźdźcy w zależności od przypadku.

MUNSZTUK

Jest stosowany głównie w ujeżdżeniu. Dzięki munsztukowi doświadczony jeździec na dobrze wyszkolonym koniu może stosować bardzo subtelne i dokładne pomoce. Kiełzno munsztukowe składa się z wędzidła (zwykłego, oliwkowego lub podwójnie łamanego), ze ścięgierza i czanek. Im krótsze czanki, tym łagodniejsze działanie munsztuka, a im dłuższe – tym ostrzejsze. Do munsztuka używa się dwóch wodzy – jedna wędzidłowa, druga munsztukowa. Warunkiem przejścia na munsztuk jest poprawne przejechanie przez jeźdźca ćwiczeń klasy N na zwykłym wędzidle.

Źródła:

• Wacław Próchniewicz „Akademia Jeździecka”
• www.wedzidla.pl
• www.kashtan.pl
• www.dressagedreams.pl